Pulmonolog: Rehabilitacja pulmonologiczna to nie luksus, lecz konieczność

Dlaczego rehabilitacja pulmonologiczna powinna być traktowana na równi z leczeniem farmakologicznym?

Rehabilitacja pulmonologiczna jest taką interwencją medyczną, która przedłuża życie pacjentów, poprawia ich sprawność, łagodzi objawy choroby, zmniejsza liczbę zaostrzeń, ułatwia radzenie sobie z lękiem i trudnościami związanymi z chorobą. Ponadto jest efektywna kosztowo – jej wdrożenie sprawia, że pacjent nie będzie wymagał tak częstej pomocy medycznej w następstwie kolejnych zaostrzeń choroby. Rehabilitacja realizuje wszystkie te cele, które oferuje farmakoterapia, a nawet zmniejsza śmiertelność chorych z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP), co mało która farmakoterapia jest w stanie zaoferować. Są więc takie sfery medyczne, w których wartość rehabilitacji przewyższa wartość farmakoterapii.

Jakie znaczenie ma rozpoczęcie rehabilitacji już po postawieniu diagnozy – np. u pacjentów z POChP, rozstrzenia mi oskrzeli, mukowiscydozą?

Rehabilitacja pulmonologiczna jest bardzo szerokim zagadnieniem. Sama pulmonologia obejmuje bardzo wiele różnych jednostek chorobowych. Rozstrzenia oskrzeli, o które pani pyta, mogą być związane z mukowiscydozą albo występować niezależne od tej choroby – to jest modelowy, wzorcowy obszar pulmonologii, gdzie nie możemy wyobrazić sobie efektywnego leczenia bez rehabilitacji. Dotyczy to patofizjologii rozstrzeń oskrzeli, gdzie elementem zasadniczym jest gromadzenie się nadmiernej ilości wydzieliny w obrębie drzewa oskrzelowe go. Stan ten jest dla pacjenta niebezpieczny, bo wiąże się z ryzykiem namnażania bakterii w zalegającym śluzie i rozwojem stanu zapalnego oraz zaostrzeniami choroby. Usuwanie mechaniczne tej wydzieliny jest kluczowym elementem terapii, a najlepszym sposobem usprawniającym oczyszczanie dróg oddechowych z wydzieliny jest właśnie rehabilitacja.

Na czym polega rehabilitacja pulmonologiczna?

Gdy mowa o rehabilitacji, to najczęściej ludzie kojarzą ją z rehabilitacją na rządu ruchu. Tymczasem rehabilitacja pulmonologiczna to konkretna dyscyplina medyczna, poparta ogromną wiedzą w tym zakresie, która korzysta z narzędzi i sprzętu umożliwiających prowadzenie jej na wysokim poziomie. Rehabilitacja powinna być indywidualizowana pod konkretną jednostkę chorobową i konkretne go pacjenta, ale zazwyczaj odbywa się ona na podstawie tzw. programu rehabilitacji. Taki program to cykl działań, który trwa wiele tygodni, np. w przypadku POChP powinien odbywać się przez co najmniej 6 do 8 tygodni. Podczas tego cyklu rehabilitacji prowadzone są interwencje i zajęcia prozdrowotne. Są one z jednej strony ukierunkowane na sam układ oddechowy – tzn. wdrażane są działania, które poprawiają oczyszczanie drzewa oskrzelowego.

Wykorzystuje się tutaj odpowiednią technikę oddychania, również z udziałem sprzętu medycznego, który ułatwia np. otwieranie się i opróżnianie pewnych obszarów oskrzeli czy też drenowanie (ewakuację) wydzieliny z konkretnych obszarów układu oddechowego. Trzeba pamiętać, że choroby układu oddechowego często dotykają całego ustroju, a w wyniku dysfunkcji układu oddechowego pacjenci często są wyniszczeni i mają zaniki mięśniowe. Rehabilitacja pulmonologiczna to jest także dbałość o aparat mięśniowy, układ ruchu i w tym zakresie również wprowadza się treningi i ćwiczenia, których celem jest poprawa funkcji układu mięśniowego.

Na czym polega nowoczesna rehabilitacja wspierająca autogeniczny drenaż drzewa oskrzelowego?

Drenaż autogeniczny jest to rodzaj techniki prowadzonej w ramach fizjoterapii układu oddechowego, której celem jest skuteczne usunięcie z dróg oddechowych wydzieliny zalegającej w drzewie oskrzelowym. Wykorzystuje się tutaj urządzenia do drenażu autogenicznego oraz odpowiednie techniki oddychania w celu przesuwania wydzieliny z najbardziej dystalnych, drobnych oskrzeli do dużych oskrzeli w kierunku tchawicy po to, by pacjent mógł efektywnie odkrztuszać wydzielinę. Zaznaczę, że zalegająca, nieusuwana wydzielina jest doskonałą pożywką dla rozwijających się bakterii, a nawet grzybów. Jej zaleganie jest jedną z najważniejszych furtek do tego, żeby w układzie oddechowym rozwinęło się zakażenie, czasami bardzo poważne, łącznie z możliwością rozwoju zapalenia płuc, a nawet ropnia płuca.

Gdzie powinna odbywać się taka rehabilitacja? W szpitalu, w ambulatorium?

Programy rehabilitacji mogą i powinny być realizowane zarówno w szpitalu, jak i ambulatoryjnie. Pacjenci z chorobami układu oddechowego mają różne możliwości i potrzeby. Część z nich jest na tyle chorych, że rehabilitacja musi odbyć się (zwłaszcza na początku) w warunkach szpitalnych. Choćby z tego powodu, że pacjent jest zbyt chory, by móc codziennie przychodzić (albo dojeżdżać) na sesje fizjoterapeutyczne. Natomiast byłoby wspaniałe, gdyby pacjenci, którzy są mobilni, mogli korzystać z programów rehabilitacji w ramach lecznictwa otwartego.

W jakim kierunku powinien zmierzać w Polsce rozwój rehabilitacji pulmonologicznej?

Myślę, że przede wszystkim w kierunku dbałości o pacjenta oraz z uważnością na ekonomię leczenia. W oddziałach chorób płuc, w oddziałach internistycznych ratujemy pacjentów, inwestując ogrom pracy i środków z budżetu państwa po to, żeby wyleczyć pacjenta z zaostrzenia choroby przewlekłej, choroby układu oddechowego albo by go ratować w stanach zaostrzenia. To są bardzo wymagające i drogie działania, które wiążą się z ogromnymi wydatkami z budżetów szpitali, czyli z budżetu państwa.

Nieraz odnoszę wrażenie, że pacjent, który zostaje wypuszczony ze szpitala i nie otrzymuje rehabilitacji, to inwestycja (jaką włożono w jego leczenie), która zo stała zmarnowana. Bo gdyby ten pacjent otrzymał rehabilitację, to sukces, który osiągnęliśmy, ratując jego zdrowie, byłby trwały. Przez wiele miesięcy, a nawet lat, nie musiałby ponownie szukać pomocy medycznej. Tymczasem dzisiaj dzieje się tak, że pacjent często po wyjściu do domu z uwagi na brak rehabilitacji szybko doznaje kolejnego zaostrzenia i musi wrócić do oddziału szpitalnego, by ponownie za jąć miejsce i łóżko szpitalne. I ponownie kosztuje budżet państwa. Powinniśmy więc również uwzględniać element ekonomiczny działań medycznych. Nie ma wątpliwości, że prowadzenie rehabilitacji jest przejawem mądre go gospodarowania finansami systemu opieki zdrowotnej. Dlatego powinno być dostępnych wiele miejsc, gdzie byłaby prowadzona taka rehabilitacja zarówno stacjonarnie, jak i w ramach otwartego lecznictwa. Miejsca te powinny być zaopatrzone w fachowy sprzęt medyczny oraz zatrudniać wykwalifikowany personel.

Jakie znaczenie mają badania naukowe i współpraca międzynarodowa w tworzeniu nowych standardów terapii?

Funkcjonujemy w świecie zachodnio europejskiej medycyny i od lat mamy ambicje, by wyrównywać standardy opieki zdrowotnej w Polsce do tych, które oferują bogate kraje Europy Zachodniej. Filozofia zachodnioeuropejskiej medycyny bazuje na medycynie opartej na faktach (EBM – evidence-based medicine). Jej podstawą są rzetelnie skonstruowane badania naukowe, których celem jest udzielenie odpowiedzi na postawione pytanie. W każdej dziedzinie medycyny, która się rozwija, a tak jest też z rehabilitacją pulmonologiczną, prowadzi się badania naukowe. Wiele dobrego dzieje się w naszym kraju w tym zakresie, a biorąc pod uwagę nasz potencjał intelektualny, lekarzy, naukowców, to powinniśmy być równoprawnymi partnerami rozwoju nauki medycyny zachodnioeuropejskiej. Dotyczy to także rehabilitacji.